30 Quan Niệm Sai Lầm Về Nhiếp Ảnh

Trong nhiếp ảnh, không ít người dễ bị ảnh hưởng bởi những lời truyền miệng hoặc mẹo vặt chưa được kiểm chứng. Điều này dẫn đến nhiều quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh, khiến người mới bắt đầu gặp khó khăn. Trong bài viết này, BNCamera sẽ tổng hợp và phân tích 30 quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh phổ biến, đồng thời đưa ra lời giải thích chính xác dựa trên kinh nghiệm thực tế.

Quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh

Lấy nét vào một phần ba khoảng cách trong khung cảnh

Một trong những quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh phổ biến là chỉ cần lấy nét vào một phần ba khoảng cách trong khung cảnh để có được độ sâu trường ảnh (DoF) tối ưu. Thực tế, đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh vì đã quá đơn giản hóa vấn đề. Nguyên tắc này giả định rằng DoF luôn mở rộng gấp đôi phía sau điểm lấy nét so với phía trước, nhưng điều đó chỉ đúng trong những trường hợp rất cụ thể.

Ví dụ, với ống kính 50mm trên máy ảnh full-frame ở khẩu độ f/8 khi chủ thể cách khoảng ba mét, tỉ lệ này có thể chính xác. Tuy nhiên, khi thay đổi ống kính, khẩu độ, khoảng cách lấy nét hoặc kích thước cảm biến, sự phân bổ DoF thay đổi rõ rệt. Ở chụp cận cảnh, độ sâu trường ảnh gần như cân bằng giữa trước và sau điểm lấy nét; trong khi ở chụp phong cảnh xa, DoF gần như mở rộng hoàn toàn về phía sau.

Mọi thứ trong phạm vi DoF sẽ trông sắc nét ở mức phóng đại 100%

Một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh thường gặp là cho rằng các thang đo DoF (độ sâu trường ảnh) trên ống kính luôn mang lại độ sắc nét chính xác tuyệt đối. Thực tế, những phép tính DoF được xây dựng dựa trên khái niệm “vòng tròn nhòe” (circle of confusion), tức là giới hạn mà mắt người chấp nhận được để coi một vùng hình ảnh là đủ sắc nét khi in. Tuy nhiên, tiêu chuẩn này thường khá rộng rãi.

Chẳng hạn, với cảm biến 24MP, vòng tròn nhòe có thể có đường kính tới 5 pixel. Điều này dẫn đến quan niệm sai về nhiếp ảnh khi nhiều người tin rằng chỉ cần dựa vào thang đo DoF trên ống kính là đủ. Trên thực tế, nếu bạn muốn in khổ lớn hoặc tái tạo chi tiết sắc nét hơn, bạn cần điều chỉnh kỹ thuật, chẳng hạn sử dụng khẩu độ nhỏ hơn so với gợi ý của thang đo.

Medium format cho độ sâu trường ảnh nông nhất

Nhiều người cho rằng chỉ những chiếc máy ảnh medium format mới có thể tạo ra hiệu ứng xóa phông mượt mà và độ sâu trường ảnh (DoF) cực nông. Tuy nhiên, đây là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh bạn cần lưu ý. Về mặt quang học, đúng là cảm biến lớn hơn sẽ cho DoF nông hơn khi so sánh cùng một góc nhìn và thiết lập khẩu độ.

Trên thực tế, các ống kính khẩu độ lớn dành cho full-frame phổ biến hơn rất nhiều, trong khi với medium format, phần lớn ống kính chỉ dừng ở f/2.8. Điều đó có nghĩa là nếu mục tiêu của bạn là tạo ra DoF siêu mỏng, một chiếc máy ảnh full-frame kết hợp với ống kính prime f/1.4 hoặc khẩu độ nhanh hơn sẽ mang lại hiệu quả thực tế và linh hoạt hơn.

Đặt máy ảnh của bạn ở Adobe RGB

Trong lĩnh vực nhiếp ảnh, nhiều người cho rằng việc chọn không gian màu Adobe RGB luôn tốt hơn sRGB vì khả năng tái tạo dải màu rộng hơn. Đây chính là một trong những quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh khá phổ biến.

Trên thực tế, hầu hết các máy ảnh đều xuất ra màu sắc tương tự, bất kể bạn chọn sRGB hay Adobe RGB. Điều này dẫn đến rủi ro rằng các tệp Adobe RGB có thể hiển thị sai hoặc in ấn không chính xác, gây khó khăn cho quá trình hậu kỳ và chia sẻ hình ảnh. Vì vậy, nếu bạn chụp JPEG, lựa chọn sRGB thường an toàn và ổn định hơn. Ngược lại, khi chụp ở định dạng RAW, thiết lập này hầu như không ảnh hưởng đến chất lượng ảnh.

Hình ảnh sắc nét nhất ở khẩu độ f/8

Một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh phổ biến xuất phát từ thời chụp phim 35mm là hình ảnh sắc nét nhất luôn đạt được ở khẩu độ f/8. Tuy nhiên, thực tế lại phức tạp hơn, đặc biệt khi áp dụng trên các loại cảm biến kỹ thuật số hiện đại. Với cảm biến APS-C, hiện tượng nhiễu xạ bắt đầu ảnh hưởng ở khẩu độ lớn hơn, khiến độ sắc nét tối ưu thường nằm ở f/5.6.

Trên hệ máy Micro Four Thirds, giá trị này dịch xuống khoảng f/4. Còn với máy ảnh compact dùng cảm biến 1 inch, nguyên tắc cho thấy f/2.8 có thể cho ảnh sắc nét nhất, nhưng do thiết kế ống kính zoom nhỏ và phức tạp, việc khép khẩu thêm thường cần thiết để làm nét ở các góc ảnh. Để tránh rơi vào những quan niệm sai về nhiếp ảnh, cách tốt nhất là kiểm tra trực tiếp từng ống kính trong toàn bộ dải khẩu độ bằng cách đặt máy ảnh trên tripod và chụp thử.

Lấy nét rồi bố cục lại

Trong nhiếp ảnh thời máy phim, khi máy ảnh chỉ có một điểm lấy nét trung tâm, việc lấy nét vào chủ thể rồi bố cục lại để đặt lệch tâm là một thao tác quen thuộc và gần như bắt buộc. Tuy nhiên, đây lại là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh nếu áp dụng cho bối cảnh hiện đại, đặc biệt khi chụp ở khẩu độ lớn, vì thao tác này dễ gây sai lệch tiêu cự và làm giảm độ sắc nét.

Với sự phát triển của công nghệ, hầu hết các máy ảnh kỹ thuật số ngày nay đều được trang bị nhiều điểm lấy nét, và trên các dòng mirrorless, người dùng có thể lấy nét chính xác tại bất kỳ vị trí nào trong khung hình. Do đó, thay vì duy trì những quan niệm sai về nhiếp ảnh từ thời máy phim, bạn nên rèn thói quen chọn trực tiếp điểm lấy nét gần chủ thể nhất để đảm bảo chất lượng ảnh sắc nét và chính xác hơn.

Luôn sử dụng kính lọc UV

Có quan niệm lâu đời là luôn phải gắn kính lọc UV thường trực để bảo vệ ống kính. Thực tế, với sự phát triển của công nghệ thấu kính hiện đại, hầu hết ống kính ngày nay đều được trang bị các lớp phủ chống nước, chống dầu mỡ và hạn chế trầy xước, giúp chúng bền bỉ và an toàn hn nhiều so với trước đây. Việc lạm dụng kính lọc UV có thể không mang lại lợi ích rõ ràng, thậm chí ảnh hưởng đến chất lượng quang học trong một số tình huống.

Thay vì duy trì những quan niệm sai về nhiếp ảnh này, bạn chỉ nên sử dụng kính lọc bảo vệ trong môi trường có nguy cơ cao như gần nước biển hay khu vực nhiều cát bụi, và nên ưu tiên dùng loa che nắng để vừa bảo vệ ống kính vừa giữ được hiệu suất hình ảnh tối ưu.

Chống rung trong ống kính tốt hơn chống rung trong thân máy

Nhiều người thường nghĩ là chống rung trong ống kính luôn tốt hơn chống rung trong thân máy. Thực tế, đây chỉ là một quan niệm sai về nhiếp ảnh, bởi mỗi công nghệ chống rung đều có ưu thế riêng. Hệ thống chống rung quang học (Optical IS) trong ống kính thường phát huy hiệu quả vượt trội khi sử dụng ống kính tele, giúp giảm thiểu rung lắc ở tiêu cự dài.

Ngược lại, chống rung cơ học trong thân máy (In-body IS) lại có khả năng bù trừ nhiều dạng rung động hơn và hỗ trợ cả những ống kính không được tích hợp sẵn chống rung. Chính vì vậy, giải pháp tối ưu nhất hiện nay là sự kết hợp đồng thời cả hai công nghệ – điều mà các hãng máy ảnh lớn đã áp dụng trên nhiều dòng sản phẩm mới, ngoại trừ một số model phổ thông.

Thang đo DoF hoạt động giống nhau trên mọi kích thước cảm biến

Đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh mà nhiều người dễ mắc phải. Thực tế, thang đo khoảng cách và độ sâu trường ảnh (DoF) được tính toán cho định dạng gốc của ống kính, thường là full frame. Khi sử dụng cùng một ống kính trên cảm biến nhỏ hơn, DoF sẽ trở nên nông hơn. Điều đó đồng nghĩa, để đạt được độ nét từ tiền cảnh đến hậu cảnh, bạn cần khép khẩu thêm khoảng một stop trên APS-C hoặc hai stop trên micro four thirds.

Luôn phải tắt chống rung khi dùng tripod

Với các hệ thống chống rung quang học đời đầu, lời khuyên này đúng vì chống rung có thể gây hiện tượng “trôi” trong khung ngắm hoặc làm ảnh bị nhòe. Tuy nhiên, đây lại là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh trong bối cảnh hiện nay. Các hệ thống chống rung hiện đại đã khắc phục hạn chế này, cho phép bạn sử dụng tripod mà không cần tắt IS trong hầu hết tình huống.

Chỉ dùng tripod khi chụp dưới 1/15 giây

Theo quan niệm truyền thống, tốc độ màn trập chậm hơn 1/15 giây khi chụp cầm tay sẽ làm ảnh bị mờ do rung lắc. Nhưng với công nghệ chống rung tiên tiến, đặc biệt là chống rung 5 trục trong thân máy, quy tắc này đã thay đổi. Ngày nay, bạn hoàn toàn có thể chụp cầm tay với tốc độ màn trập chậm hơn nhiều mà vẫn giữ được độ sắc nét.

Chỉ chụp RAW

Một quan niệm sai về nhiếp ảnh phổ biến là file RAW luôn vượt trội và phải sử dụng trong mọi tình huống. Dù RAW mang lại nhiều lợi thế trong hậu kỳ, nhưng các máy ảnh ngày nay đã cho ra file JPEG chất lượng cao, đủ tốt cho ảnh gia đình hoặc chụp thường ngày. JPEG còn có lợi thế tiết kiệm bộ nhớ đệm, hỗ trợ chụp liên tiếp nhanh hơn. Giải pháp hợp lý là chụp song song RAW + JPEG để vừa linh hoạt, vừa an toàn.

Nhiều điểm ảnh đồng nghĩa với dải tương phản động thấp hơn

Trước đây, người ta cho rằng cảm biến có độ phân giải cao thường bị hạn chế về dynamic range vì từng điểm ảnh dễ nhiễu hơn. Tuy nhiên, đây là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh. Với công nghệ cảm biến thế hệ mới, đặc biệt là full-frame 40–50MP, mức độ nhiễu điện tử đã được giảm thiểu đáng kể, cho phép duy trì dải tương phản động ấn tượng và không hề thua kém các cảm biến độ phân giải thấp.

Tốc độ màn trập bằng 1/tiêu cự sẽ tránh rung mờ

Đây là một quy tắc kinh nghiệm từ thời phim 35mm, nhưng không còn chính xác với máy ảnh kỹ thuật số. Trên thực tế, cần tính đến hệ số crop. Ví dụ: 50mm trên full frame cần khoảng 1/50 giây, nhưng trên APS-C cần 1/80 giây và trên micro four thirds là 1/100 giây. Ngoài ra, để đảm bảo sắc nét ở từng điểm ảnh, nên tăng tốc độ thêm một stop. Ngược lại, nếu dùng hệ thống chống rung, có thể chụp ở tốc độ chậm hơn, nhưng cần lưu ý rủi ro mờ do chuyển động của chủ thể.

Luôn đặt JPEG ở chất lượng cao nhất

Một trong những quan niệm sai về nhiếp ảnh cũ là luôn chọn JPEG chất lượng tối đa để tránh nén ảnh. Với công nghệ xử lý hiện đại, hầu hết các hãng máy ảnh đã tối ưu thuật toán nén, gần như không tạo ra sự khác biệt về chất lượng hình ảnh ở mức thị giác. Một số tùy chọn nén siêu thấp thậm chí chỉ làm tăng dung lượng thẻ nhớ mà không cải thiện đáng kể chất lượng ảnh.

Máy ảnh Micro Four Thirds luôn cho độ sâu trường ảnh lớn hơn

Đúng là cảm biến nhỏ thường mang lại DoF lớn hơn với cùng góc nhìn và khẩu độ, khiến nhiều người tin rằng micro four thirds vượt trội hơn APS-C hay full-frame trong việc giữ nét từ tiền cảnh đến hậu cảnh. Tuy nhiên, đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh vì hiện tượng nhiễu xạ lại tác động mạnh hơn lên cảm biến nhỏ. Thực tế, DoF và nhiễu xạ đều tỉ lệ với kích thước cảm biến, và bạn có thể đạt cùng mức DoF trên cảm biến lớn hơn chỉ bằng cách khép khẩu thêm.

Full-frame là “đỉnh cao”

Sự phổ biến của mirrorless full-frame khiến nhiều người nghĩ rằng chỉ có cảm biến này mới đủ “nghiêm túc” để làm việc. Đây cũng là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh. Full-frame có lợi thế về dải tương phản động, kiểm soát nhiễu và DoF nông hơn, nhưng đi kèm là kích thước, trọng lượng và chi phí cao. Trong khi đó, APS-C hay micro four thirds mang lại sự nhỏ gọn, linh hoạt, phù hợp cho nhiều nhu cầu thực tế. Điều quan trọng là chọn hệ thống cân bằng giữa hiệu năng và sự tiện dụng.

Chụp phong cảnh cần cảm biến độ phân giải cực cao

Nhiều người cho rằng chụp phong cảnh chuyên nghiệp bắt buộc phải dùng cảm biến full-frame từ 40–50MP trở lên. Đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh, bởi độ phân giải cao chỉ thực sự cần thiết khi in ảnh khổ cực lớn. Nếu bạn chỉ in ảnh ở khổ A3+ hoặc chia sẻ online, cảm biến 16MP đã đủ chi tiết, còn 24MP cho phép crop thoải mái hơn mà không làm giảm chất lượng đáng kể.

Nhiều điểm ảnh hơn luôn gây nhiễu nhiều hơn

Một trong những quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh lâu đời nhất là cảm biến độ phân giải cao đồng nghĩa với ảnh nhiều nhiễu. Điều này đúng với công nghệ cảm biến đời đầu, nhưng không còn chính xác hiện nay. Dù từng điểm ảnh nhỏ hơn dễ nhiễu hơn, khi xem toàn bộ ảnh ở cùng kích thước, mức nhiễu này được trung hòa. Kết quả là ảnh độ phân giải cao vẫn giữ chi tiết tốt, thậm chí vượt trội hơn so với ảnh độ phân giải thấp.

Có thể cứu hoàn toàn vùng sáng trong RAW

Nhiều người tin rằng file RAW có thể khôi phục triệt để chi tiết vùng sáng bị cháy, nhưng đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh. RAW giúp tái tạo vùng tối tốt hơn, nhưng vùng sáng lại hạn chế nhiều. Khi một kênh màu đã bị clip, phần mềm chỉ có thể ước đoán lại sắc độ, dễ dẫn tới sai lệch màu hoặc hiện tượng posterisation. Vì vậy, chiến lược đúng đắn nhất là hạn chế cháy sáng ngay từ khi chụp.

Chế độ chụp đa khung hình giống như có cảm biến độ phân giải cao

Trong lĩnh vực nhiếp ảnh, nhiều người tin rằng chế độ chụp ghép đa khung hình có thể tạo ra kết quả tương đương với cảm biến độ phân giải cao. Đây là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh khá phổ biến. Trên thực tế, các máy ảnh như OM System OM-5 Mark II (20MP) hay Panasonic Lumix G9 II (25MP) có thể cho hình ảnh vượt trội so với độ phân giải gốc, nhưng vẫn tồn tại hạn chế. Máy thường cần tripod để ổn định, dễ gặp artefact nếu trong khung hình có vật thể chuyển động, và chưa thể thay thế hoàn toàn cảm biến full-frame độ phân giải lớn.

Chụp mở khẩu tối đa sẽ cho viền ảnh mềm

Một quan niệm sai về nhiếp ảnh khác là khi mở khẩu tối đa, rìa và góc ảnh sẽ luôn mềm. Với thiết kế quang học hiện đại, nhận định này không còn chính xác. Ví dụ, dòng Sigma Art f/1.4 cho độ sắc nét xuất sắc ngay cả ở khẩu độ lớn nhất. Hơn nữa, trong một số tình huống sáng tạo, viền ảnh hơi mềm có thể mang lại hiệu ứng thẩm mỹ thú vị, thay vì là nhược điểm.

Iso cao đồng nghĩa ảnh nhiễu không thể dùng được

Rất nhiều người mới bắt đầu thường cho rằng ISO cao sẽ khiến ảnh nhiễu đến mức không dùng được. Đây cũng là một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh. Thực tế, chất lượng ảnh phụ thuộc mạnh mẽ vào nguồn sáng. Trong ánh sáng tự nhiên, ngay cả khi đẩy ISO cao, hình ảnh vẫn có thể giữ chi tiết tốt hơn nhiều so với khi dùng ánh sáng nhân tạo kém chất lượng.

Lens kit không đáng dùng

Ống kit vẫn có giá trị sử dụng Không ít người coi ống kit chỉ là “phụ kiện kèm theo” và cho rằng chúng không đáng dùng. Đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh khá thiển cận. Dù ống kit có hạn chế về khẩu độ và khả năng kiểm soát quang sai so với ống kính cao cấp, nhưng chúng hoàn toàn có thể tạo ra những bức ảnh đẹp nếu người chụp biết tận dụng kỹ năng và ánh sáng.

Kính ngắm điện tử không bằng kính ngắm quang học

Trước đây, EVF bị chê vì độ phân giải thấp, độ trễ cao. Nhưng với sự phát triển công nghệ, EVF hiện đại đã trở thành công cụ mạnh mẽ trong nhiếp ảnh, cho khả năng hiển thị độ phơi sáng, màu sắc và độ sâu trường ảnh chính xác. Không chỉ vậy, EVF còn hỗ trợ lấy nét tay hiệu quả và cung cấp nhiều thông tin trực quan mà kính ngắm quang học không thể làm được.

Crop 100% không phải cách duy nhất để đánh giá chất lượng ảnh

Trong nhiếp ảnh, nhiều người vẫn giữ quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh rằng crop 100% là cách tốt nhất để kiểm tra chất lượng ảnh. Nhận định này đúng ở giai đoạn đầu của máy ảnh kỹ thuật số khi độ phân giải còn thấp. Tuy nhiên, với máy ảnh hiện nay sở hữu hàng chục megapixel, việc xem ảnh ở mức 100% dễ dẫn đến hiểu nhầm. Trên màn hình phổ biến như Full HD 24 inch (khoảng 94 ppi), các chi tiết bị phóng đại quá mức, không phản ánh chính xác chất lượng ảnh thực tế vốn được in ở mức 300 ppi trở lên.

Tối góc không hẳn là lỗi quang học

Một quan niệm sai về nhiếp ảnh phổ biến khác là coi hiện tượng tối góc như lỗi kỹ thuật. Thực tế, đây là đặc tính quang học có mặt ở hầu hết ống kính, đặc biệt là khi mở khẩu lớn. Không chỉ không gây hại, tối góc còn giúp tạo hiệu ứng thị giác, làm nổi bật chủ thể trong khung hình. Nhiều nhiếp ảnh gia thậm chí còn chủ động thêm tối góc trong hậu kỳ để tăng chiều sâu cho bức ảnh.

Ống kính dùng phần mềm để sửa méo hình là kém chất lượng

Trong thời kỳ máy phim, việc hạn chế méo hình phụ thuộc hoàn toàn vào thiết kế quang học. Nhưng với kỷ nguyên số, đây là quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh khi đánh giá thấp các ống kính cần phần mềm hỗ trợ. Các hệ thống mirrorless hiện đại cho phép xử lý méo hình trực tiếp trong máy, giúp duy trì độ sắc nét ở góc ảnh và tối ưu thiết kế gọn nhẹ cho ống kính. Điều này phản ánh sự tiến bộ của công nghệ, chứ không phải điểm yếu về chất lượng.

Luôn phải tắt máy khi thay ống kính

Một số người cho rằng luôn phải tắt máy trước khi thay ống kính. Đây là một quan niệm sai về nhiếp ảnh mang tính thói quen hơn là yêu cầu kỹ thuật. Trên thực tế, nhiều máy ảnh có thể thay ống kính khi bật nguồn mà không gặp vấn đề. Việc tắt máy chủ yếu nhằm kích hoạt chu trình chống bụi tự động khi khởi động lại, chứ không phải để bảo vệ cảm biến khỏi hỏng hóc.

Ống kính superzoom có chất lượng quang học kém

Một quan niệm sai lầm về nhiếp ảnh khác là coi ống kính superzoom là lựa chọn tệ vì chất lượng quang học không thể so với ống kính chuyên biệt. Đúng là superzoom thường yếu ở đầu tele và dễ bị méo hình, nhưng ưu điểm lớn nằm ở tính linh hoạt. Với một ống kính duy nhất, nhiếp ảnh gia có thể chuyển đổi nhanh giữa góc rộng và tele, đảm bảo không bỏ lỡ khoảnh khắc. Giá trị thực sự nằm ở việc cân bằng giữa chất lượng và sự tiện lợi, tùy thuộc vào nhu cầu sử dụng.

Kết luận

Nhiếp ảnh là sự kết hợp giữa kỹ thuật, sáng tạo và trải nghiệm cá nhân. Vì vậy, việc loại bỏ những quan niệm sai lầm trong nhiếp ảnh sẽ giúp bạn tiến gần hơn đến việc khai thác tối đa tiềm năng của bản thân. Hy vọng rằng danh sách 30 hiểu lầm phổ biến được chia sẻ trong bài viết đã mang đến cho bạn cái nhìn rõ ràng và khoa học hơn, từ đó tự tin hơn trên con đường sáng tạo.