Tìm hiểu 10 nguyên nhân khiến ảnh không sắc nét và cách khắc phục

Ảnh chụp không sắc nét, thiếu chi tiết là vấn đề mà rất nhiều người gặp phải, kể cả người mới lẫn những nhiếp ảnh gia đã có kinh nghiệm. Nguyên nhân có thể đến từ thiết lập máy ảnh, kỹ thuật chụp, điều kiện ánh sáng hoặc thậm chí là thói quen sử dụng thiết bị chưa đúng cách.

Trong bài viết này, BNCamera sẽ giải thích 10 nguyên nhân phổ biến khiến ảnh không sắc nét và đi kèm các giải pháp khắc phục hiệu quả, giúp bạn cải thiện rõ rệt chất lượng hình ảnh chỉ với những điều chỉnh đơn giản nhưng đúng trọng tâm.

10 lý do khiến ảnh không sắc nét và cách khắc phục

Tốc độ màn trập quá chậm

Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất khiến ảnh bị mờ chính là sử dụng tốc độ màn trập quá chậm khi chụp cầm tay. Ngay từ thời kỳ nhiếp ảnh phim, các nhiếp ảnh gia đã áp dụng một quy tắc cơ bản: để hạn chế rung tay và giữ ảnh sắc nét, tốc độ màn trập tối thiểu nên bằng 1 chia cho tiêu cự ống kính.

Ví dụ, khi chụp với ống kính 100mm, tốc độ màn trập an toàn tối thiểu là 1/100 giây. Trong thực tế, do các nấc tốc độ tiêu chuẩn, con số này thường được làm tròn lên 1/125 giây hoặc nhanh hơn để tăng độ an toàn, đặc biệt với người mới chụp.

Quy tắc này vẫn còn giá trị đến ngày nay, nhưng cần được điều chỉnh phù hợp với kích thước cảm biến. Trên các máy ảnh không phải full-frame, tiêu cự cần được nhân với hệ số crop:

• Với máy APS-C Nikon (crop 1.5x), ống kính 100mm sẽ cần tốc độ tối thiểu khoảng 1/150 giây
• Với APS-C Canon (crop 1.6x), tốc độ an toàn nên đạt ít nhất 1/160 giây

Nếu không tính đến hệ số crop, rất dễ gặp tình trạng ảnh bị mờ do rung tay, đặc biệt khi chụp tele hoặc ánh sáng yếu.

Ngày nay, nhiều ống kính và thân máy được trang bị chống rung hình ảnh (IS / VR / OSS), giúp bù trừ rung tay ngoài ý muốn và cho phép chụp ở tốc độ màn trập chậm hơn. Một số hệ thống chống rung hiện đại có thể bù tới 4 stop, tương đương sự khác biệt giữa 1/125 giây và 1/8 giây trong điều kiện lý tưởng.

Tuy nhiên, chống rung không phải toàn năng. Khả năng giữ máy ổn định phụ thuộc rất nhiều vào từng người chụp, tư thế cầm máy và cả các yếu tố sinh lý. Những chi tiết tưởng chừng nhỏ như mệt mỏi, uống nhiều cà phê hoặc rượu bia cũng có thể làm giảm độ vững tay, khiến ảnh kém sắc nét.

Rung máy

Bên cạnh tốc độ màn trập, rung máy là nguyên nhân rất phổ biến khiến ảnh không sắc nét hoặc ảnh bị mờ, đặc biệt khi chụp trong điều kiện thiếu sáng, sử dụng ống kính tele hoặc chụp cầm tay trong thời gian dài. Khi bạn không thể tăng tốc độ màn trập đủ nhanh và cũng không muốn đẩy ISO lên quá cao vì lo ngại nhiễu ảnh, giải pháp hiệu quả nhất là sử dụng thiết bị hỗ trợ ổn định máy ảnh.

Trong nhiều tình huống thực tế, monopod (chân đơn) là lựa chọn lý tưởng, nhất là khi dùng ống kính tele dài và nặng. Monopod giúp giảm tải trọng cho tay, hạn chế rung lắc và cải thiện rõ rệt độ ổn định khi ngắm chụp. Ưu điểm lớn của monopod là nhẹ, gọn và linh hoạt, cho phép xoay chuyển nhanh để bám theo các chủ thể chuyển động như thể thao, động vật hoang dã hay sự kiện.

Khi cần độ ổn định tối đa (ví dụ chụp phong cảnh, kiến trúc, phơi sáng dài hoặc quay video), tripod vẫn là giải pháp tối ưu để tránh ảnh bị mờ do rung máy. Một mẹo nâng cao thường được các nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp áp dụng là: nếu không cần dùng hết chiều cao, hãy chỉ mở các đoạn chân dày nhất và tránh nâng cột giữa. Cách này giúp tripod vững hơn, giảm rung do gió hoặc địa hình không ổn định.

Rung do chạm vào máy ảnh

Ngay cả khi máy ảnh đã được cố định trên tripod, chỉ một thao tác chạm nhẹ vào nút chụp cũng có thể tạo ra rung động đủ để khiến ảnh không sắc nét hoặc ảnh bị mờ, đặc biệt khi chụp ở tốc độ màn trập chậm hoặc phơi sáng dài. Đây là nguyên nhân thường bị bỏ qua, nhưng lại ảnh hưởng rõ rệt đến độ nét của ảnh.

Giải pháp đơn giản và hiệu quả nhất trong trường hợp này là sử dụng remote chụp từ xa. Thiết bị này cho phép bạn kích hoạt màn trập mà không cần chạm trực tiếp vào thân máy, từ đó loại bỏ gần như hoàn toàn rung động phát sinh từ thao tác tay – một cách làm rõ ảnh mờ cực kỳ hiệu quả khi chụp tĩnh.

Hiện nay, remote chụp từ xa có hai loại phổ biến: remote có dây và remote không dây. Về hiệu quả, remote không dây thường được đánh giá cao hơn vì không tạo ra rung động cơ học lên thân máy. Ngược lại, với remote có dây, sợi cáp kết nối trực tiếp với máy ảnh; nếu dây bị gió thổi, rung nhẹ hoặc vô tình bị kéo, rung động vẫn có thể truyền vào thân máy và làm giảm độ sắc nét của ảnh.

Remote không dây cũng có một vài hạn chế nhất định. Phần lớn các mẫu sử dụng tia hồng ngoại, nên hiệu quả có thể giảm trong điều kiện ánh sáng mạnh. Ngoài ra, bộ phát tín hiệu thường cần nằm trong tầm nhìn trực tiếp với máy ảnh để hoạt động ổn định. Dù vậy, trong hầu hết tình huống chụp tĩnh, những hạn chế này không ảnh hưởng quá nhiều đến trải nghiệm sử dụng.

Đặc biệt, remote chụp từ xa phát huy hiệu quả tối đa khi chụp phơi sáng dài ở chế độ Bulb. Việc không phải giữ tay bấm nút chụp trong suốt thời gian phơi giúp loại bỏ hoàn toàn rung động do thao tác, mang lại hình ảnh sắc nét hơn đáng kể.

Rung gương lật

Trong trường hợp không có remote chụp từ xa, chế độ hẹn giờ là một giải pháp thay thế đơn giản nhưng hiệu quả để hạn chế ảnh không sắc nét. Khi kích hoạt self-timer, máy ảnh sẽ chụp sau một khoảng trễ ngắn, đủ để các rung động phát sinh từ thao tác bấm nút chụp bằng tay được triệt tiêu, giúp giảm nguy cơ ảnh bị mờ.

Tuy nhiên, với máy ảnh DSLR, rung động không chỉ đến từ người chụp. Chuyển động của gương lật khi máy nâng gương lên để ánh sáng đi vào cảm biến cũng có thể tạo ra rung động cơ học đủ lớn để làm ảnh mất độ nét, đặc biệt khi chụp trên tripod ở tốc độ màn trập chậm hoặc với ống kính tiêu cự dài. Hiện tượng này được gọi là rung gương lật (mirror slap).

Mức độ ảnh hưởng của rung gương lật khác nhau tùy từng dòng máy. Một số DSLR cao cấp được trang bị cơ chế giảm chấn gương tốt hơn, nên rung động sinh ra ít hơn. Tuy vậy, nếu bạn muốn khai thác tối đa độ phân giải của các máy ảnh độ phân giải cao – điển hình như Nikon D850 – thì việc kiểm soát rung gương là yếu tố không thể bỏ qua khi tìm cách làm rõ ảnh mờ.

Giải pháp hiệu quả nhất trong trường hợp này là kích hoạt chế độ khóa gương (Mirror Lock-Up). Khi Mirror Lock-Up được bật, quy trình chụp sẽ diễn ra theo hai bước:

• Lần nhấn nút chụp đầu tiên: gương lật được nâng lên, nhưng màn trập chưa mở.
• Sau khi rung động do gương đã tắt hoàn toàn, bạn nhấn nút chụp lần thứ hai để kích hoạt màn trập và ghi hình.

Cách làm này giúp loại bỏ rung động cơ học trước thời điểm phơi sáng, từ đó đảm bảo độ sắc nét tối đa cho hình ảnh. Mirror Lock-Up đặc biệt quan trọng khi chụp phong cảnh, kiến trúc, macro hoặc phơi sáng dài trên tripod – những tình huống mà chỉ một rung động rất nhỏ cũng có thể khiến ảnh không đạt độ nét mong muốn.

Chuyển động của chủ thể

Ngay cả khi máy ảnh được cố định hoàn toàn trên tripod và không hề có rung tay, ảnh không sắc nét vẫn có thể xảy ra nếu chủ thể đang chuyển động trong lúc phơi sáng. Đây là nguyên nhân rất phổ biến khiến ảnh bị mờ, đặc biệt trong nhiếp ảnh thể thao và hành động. Nếu mục tiêu của bạn là đóng băng khoảnh khắc thay vì tạo hiệu ứng mờ chuyển động, tốc độ màn trập phải đủ nhanh để chụp được chuyển động của chủ thể.

Vấn đề đặt ra là: tốc độ màn trập bao nhiêu là đủ nhanh? Câu trả lời phụ thuộc trực tiếp vào tốc độ di chuyển của chủ thể:

• Với người đi bộ, tốc độ màn trập khoảng 1/60 giây đến 1/125 giây thường đã đủ để cho hình ảnh sắc nét.
• Khi chủ thể di chuyển nhanh hơn, bạn bắt buộc phải tăng tốc độ màn trập tương ứng.
• Trong các tình huống nhiếp ảnh thể thao, tốc độ khoảng 1/500 giây thường đủ để làm nét toàn bộ thân người vận động viên. Tuy nhiên, những bộ phận chuyển động nhanh nhất như chân, tay hoặc dụng cụ thi đấu vẫn có thể bị nhòe, và lúc này bạn cần tốc độ màn trập 1/1000 giây hoặc cao hơn để đạt độ sắc nét tối ưu.

Việc sử dụng tốc độ màn trập cao hơn đồng nghĩa với việc giảm lượng ánh sáng đi vào cảm biến. Để bù lại, bạn chỉ có hai lựa chọn kỹ thuật chính:

• Tăng ISO (độ nhạy sáng) và/hoặc
• Mở khẩu lớn hơn để thu nhiều ánh sáng hơn.

Khi chụp phong cảnh hoặc tĩnh vật, việc giữ ISO thấp là ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, trong nhiếp ảnh thể thao và hành động, tăng ISO gần như là điều bắt buộc nếu bạn muốn làm rõ ảnh mờ do chuyển động. Tin tốt là hầu hết các máy ảnh DSLR và mirrorless hiện đại đều kiểm soát nhiễu rất tốt ở mức ISO cao vừa phải.

Hệ thống AF lấy nét sai chủ thể

Máy ảnh hiện đại được trang bị hệ thống tự động thông minh, có khả năng tự thiết lập lấy nét, phơi sáng và cân bằng trắng, giúp người dùng dễ dàng chụp được những bức ảnh đẹp. Tuy nhiên, khi nói đến ảnh không sắc nét, hệ thống AF tự động lại chính là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất khiến ảnh bị mờ, đặc biệt với người mới sử dụng máy ảnh.

Khi để máy ảnh tự động chọn điểm lấy nét, thuật toán lấy nét thường ưu tiên các đối tượng gần ống kính nhất hoặc nằm gần trung tâm khung hình. Vì vậy, nếu chủ thể chính của bạn nằm lệch khỏi trung tâm, hoặc không phải vật thể gần nhất, máy ảnh rất dễ lấy nét nhầm sang hậu cảnh hoặc một chi tiết phụ không quan trọng.

Tình trạng này càng dễ xảy ra khi chụp cận cảnh. Trong nhiều trường hợp, hệ thống AF có xu hướng tìm điểm nét ở khoảng cách trung bình, dẫn đến nghịch lý: phông nền lại sắc nét hơn chủ thể, khiến bức ảnh trông thiếu điểm nhấn và gây cảm giác ảnh bị mờ dù thông số chụp hoàn toàn đúng.

Để khắc phục triệt để nguyên nhân này và làm rõ ảnh mờ, giải pháp hiệu quả nhất là chủ động kiểm soát điểm lấy nét thay vì phó mặc cho máy ảnh. Bạn nên chuyển sang các chế độ AF sau (tên gọi có thể khác nhau tùy hãng):

• Single-point AF
• Select AF / Spot AF

Khi sử dụng các chế độ này, bạn có thể tự chọn điểm AF chính xác trùng với vị trí chủ thể trong khung hình bằng các nút điều hướng trên thân máy. Đây là cách làm rõ ảnh mờ đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả, đặc biệt trong chụp chân dung, macro và sản phẩm.

Trong trường hợp máy ảnh có rất nhiều điểm AF nhưng không có điểm nào nằm đúng lên chủ thể, bạn có thể áp dụng một trong hai cách: Chọn điểm AF gần nhất với chủ thể, hoặc sử dụng điểm AF trung tâm. Sau đó, đưa điểm AF lên chủ thể, nhấn nửa cò để khóa nét, giữ nguyên nửa cò và bố cục lại khung hình, rồi mới nhấn hết cò để chụp. Kỹ thuật này được gọi là focus and recompose (lấy nét – bố cục lại).

Sử dụng chế độ lấy nét đơn

Một nguyên nhân rất phổ biến khác khiến ảnh không sắc nét, đặc biệt khi chụp chủ thể chuyển động là việc người chụp vẫn sử dụng chế độ lấy nét đơn (Single AF / One-Shot AF). Ở chế độ này, máy ảnh chỉ lấy nét một lần duy nhất tại thời điểm bạn nhấn nửa cò, sau đó khóa cứng khoảng nét cho đến khi bạn nhả tay khỏi nút chụp.

Đây là lý do vì sao nhiều người thắc mắc cách làm rõ ảnh mờ khi chụp chuyển động, nhưng lại bỏ qua yếu tố quan trọng nhất: chế độ lấy nét phù hợp.

Giải pháp hiệu quả và đúng kỹ thuật nhất là chuyển sang chế độ lấy nét liên tục. Đúng như tên gọi, chế độ này cho phép máy ảnh liên tục điều chỉnh khoảng nét miễn là bạn giữ nửa cò hoặc giữ nút chụp. Khi kết hợp với việc đặt điểm AF đúng lên chủ thể hoặc sử dụng các tính năng theo dõi chủ thể (AF Tracking) trên máy ảnh hiện đại, hệ thống AF sẽ bám sát chuyển động và duy trì độ nét trong suốt chuỗi ảnh chụp liên tiếp.

Chọn chế độ lấy nét liên tục không đúng tình huống

Mặc dù chế độ lấy nét liên tục là công cụ cực kỳ hiệu quả khi chụp chủ thể chuyển động, nhưng nếu sử dụng không đúng cách, đây lại trở thành nguyên nhân trực tiếp khiến ảnh không sắc nét. Trên thực tế, nhiều trường hợp ảnh bị mờ không đến từ rung tay hay thông số sai, mà xuất phát từ việc chọn chế độ AF không phù hợp với kỹ thuật chụp.

Khi sử dụng chế độ lấy nét liên tục ngay lúc bạn dịch chuyển máy ảnh để thay đổi bố cục, hệ thống AF sẽ tiếp tục tái lấy nét theo những gì đang nằm dưới điểm AF mới. Điều này khiến khoảng nét ban đầu bị thay đổi ngoài ý muốn, và kết quả là bức ảnh cuối cùng có thể mất nét, gây cảm giác khó hiểu cho người chụp.

Để tránh tình trạng ảnh không sắc nét do sai chế độ lấy nét, hãy ghi nhớ nguyên tắc kỹ thuật sau:

• Nếu bạn lấy nét rồi bố cục lại khung hình, hãy sử dụng Single AF / One-Shot AF để khóa điểm nét.
• Nếu bạn cần bám nét chủ thể đang chuyển động, hãy sử dụng Continuous AF và giữ điểm AF theo sát chủ thể.

Chế độ lấy nét liên tục không phù hợp với kỹ thuật focus-and-recompose, trong khi chế độ lấy nét đơn lại không tối ưu cho các chủ thể di chuyển liên tục. Việc hiểu rõ sự khác biệt này chính là cách làm rõ ảnh mờ hiệu quả, giúp bạn kiểm soát độ sắc nét ổn định hơn và khai thác đúng sức mạnh hệ thống AF của máy ảnh.

Độ sâu trường ảnh quá mỏng

Trong hầu hết các thể loại như phong cảnh, kiến trúc hoặc ảnh tĩnh vật, mục tiêu của người chụp là tạo ra bức ảnh sắc nét toàn khung, từ tiền cảnh đến hậu cảnh. Tuy nhiên, nếu sử dụng khẩu độ quá lớn (f nhỏ), độ sâu trường ảnh bị thu hẹp, khiến chỉ một phần nhỏ trong khung hình nằm trong vùng nét. Điều này dễ gây cảm giác ảnh không sắc nét, dù điểm lấy nét thực tế hoàn toàn chính xác.

Để mở rộng độ sâu trường ảnh và làm rõ ảnh mờ trong các tình huống này, bạn cần khép khẩu (ví dụ f/8 – f/11 hoặc nhỏ hơn tùy ống kính). Tuy nhiên, khẩu độ nhỏ đồng nghĩa với việc lượng ánh sáng đi vào cảm biến giảm, buộc máy ảnh phải giảm tốc độ màn trập hoặc tăng ISO để bù sáng.

Khi ưu tiên chất lượng hình ảnh cao với ISO thấp nhằm giữ chi tiết và màu sắc trung thực, tốc độ màn trập chậm gần như là điều không thể tránh khỏi. Đây chính là lúc nguy cơ ảnh bị mờ do rung tay xuất hiện, đặc biệt khi chụp cầm tay.

Khẩu độ quá nhỏ gây nhiễu xạ

Nhiều người cho rằng khép khẩu càng nhỏ thì ảnh càng nét vì độ sâu trường ảnh tăng lên. Tuy nhiên, trên thực tế, việc sử dụng khẩu độ quá nhỏ (ví dụ f/16, f/22 hoặc nhỏ hơn) lại là một nguyên nhân phổ biến khiến ảnh không sắc nét. Nguyên nhân nằm ở hiện tượng nhiễu xạ (diffraction) – hiện tượng ánh sáng bị bẻ cong khi đi qua mép các lá khẩu.

Khi nhiễu xạ xảy ra, các tia sáng không còn hội tụ chính xác lên cảm biến, làm suy giảm độ phân giải và khiến ảnh trông “mềm”, thiếu chi tiết, dù điểm lấy nét hoàn toàn chính xác. Khẩu độ càng nhỏ, mức độ nhiễu xạ càng mạnh, và hiện tượng ảnh bị mờ sẽ càng dễ nhận thấy, đặc biệt trên các máy ảnh có độ phân giải cao.

Điều này cho thấy luôn tồn tại sự đánh đổi giữa độ sâu trường ảnh và độ sắc nét quang học. Thay vì khép khẩu về mức nhỏ nhất, cách làm rõ ảnh mờ hiệu quả hơn là sử dụng khẩu độ lớn hơn khoảng 1–2 stop so với mức nhỏ nhất của ống kính, nơi hiệu ứng nhiễu xạ chưa ảnh hưởng rõ rệt.

Cách xác định khẩu độ tối ưu (sweet spot) của ống kính:

• Gắn máy ảnh chắc chắn lên chân máy và lấy nét vào một chủ thể có nhiều chi tiết.
• Chụp lần lượt ở tất cả các mức khẩu độ mà ống kính hỗ trợ.
• Chuyển ảnh sang máy tính và kiểm tra ở mức phóng đại 100%.

Kết luận

Độ sắc nét của ảnh không chỉ phụ thuộc vào thiết bị mà còn nằm ở cách người chụp kiểm soát thông số và kỹ thuật trong từng tình huống cụ thể. Hiểu rõ từng nguyên nhân khiến ảnh bị mờ, bạn hoàn toàn có thể chủ động điều chỉnh để nâng cao chất lượng hình ảnh ngay từ lúc bấm máy. Hy vọng rằng những phân tích và giải pháp trong bài viết sẽ giúp bạn hạn chế tối đa lỗi mất nét, từ đó tạo ra những bức ảnh sắc nét, chuyên nghiệp.